Trong bài viết này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu khái niệm từ mượn là gì và phân tích những ví dụ cụ thể để có thể hiểu rõ hơn về tác dụng của nó.
Mục Lục
1. Từ mượn là gì? Tại sao lại có từ mượn?
1.1. Khái niệm từ mượn
“Từ mượn” là từ vay mượn từ tiếng nước ngoài (ngôn ngữ cho) để làm phong phú thêm cho vốn từ vựng của ngôn ngữ nhận.
Ví dụ: Tivi, Cà phê (café), Máy cát xét (máy cassette) … đều là những từ ngữ quen thuộc trong đời sống, được vay mượn từ tiếng Anh hoặc tiếng Pháp.
1.2. Tại sao lại có từ mượn?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự xuất hiện của từ mượn, nhưng nhìn chung có 2 nguyên nhân chính như sau:
- Xã hội ngày càng phát triển, giao thương kinh tế, hội nhập văn hóa đang là xu thế chung.
- Hơn nữa, một ngôn ngữ vốn dĩ không có đủ vốn từ vựng để định nghĩa cho tất cả các khái niệm cũng như việc chuyển ngữ từ vựng từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác cho nên chúng ta phải nhờ đến “từ mượn”.
Từ đó mà “từ mượn” xuất hiện như một nhu cầu tất yếu của cuộc sống.
Tuy nhiên, để từ mượn làm tốt vai trò của nó thì chúng ta không nên lạm dụng và chỉ nên sử dụng nó khi tiếng Việt không có từ có thể thay thế.
2. Phân loại từ mượn
Dựa theo nguồn gốc của từ mà từ mượn được phân thành 2 loại chính, cùng #giangbec tìm hiểu cụ thể bên dưới nhé!
2.1. Từ mượn tiếng Hán
Từ mượn tiếng Hán du nhập vào Việt Nam qua 2 giai đoạn lớn sau:
+ Giai đoạn 1: từ đầu công nguyên đến đầu đời Đường (đầu thế kỉ VIII).
+ Giai đoạn 2: từ đời Đường (thế kỉ VIII – thế kỉ X) trở về sau.
Mỗi một giai đoạn “từ mượn”’ đều có những đặc trưng khác nhau. Về cơ bản, từ mượn tiếng Hán có thể phân thành hai loại chính:
+ Từ gốc Hán: được du nhập vào Việt Nam ở giai đoạn đầu.
Ví dụ: Chè (âm Hán Việt là Trà); Mùi (âm Hán Việt là Vị); Bố (âm Hán Việt là Phụ); …
+ Từ Hán Việt: được du nhập vào Việt Nam ở giai đoạn hai.
Ví dụ: Trà (茶), Nam (男), Nữ (女), Gia đình (家庭), …
Trải qua quá trình phát triển lâu dài, rất nhiền từ mượn Hán – Việt trở nên Việt hóa và không nằm trong hai phân loại trên khi chúng có quy luật biến đổi ngữ âm rất khác, các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu sâu hơn về trường hợp này.
Ví dụ: Gương (âm Hán Việt là Kính); Giường (âm Hán Việt là Sàng); Đền (âm Hán Việt là Điện), …
2.2. Từ mượn các tiếng khác
Không chỉ từ mượn tiếng Hán mà từ mượn các tiếng khác cũng đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp hằng ngày, ở mục này chúng ta có thể phân từ mượn thành 2 loại chính:
+ Từ mượn tiếng Anh: Tiếng Anh được coi là ngôn ngữ Quốc tế, các từ mượn tiếng Anh xuất hiện như một điều khó tránh khỏi trong cuộc sống khi tiếng Việt không có đủ vốn từ vựng để chuyển ngữ.
Ví dụ: Ca-mê-ra (camera); Phông chữ (font); Sô (Show); Đô la (dollar); Ti vi (TV); …
+ Từ mượn tiếng Pháp: Trải qua thời gian dài chịu sự đô hộ của thực dân Pháp, trong quá trình đó chúng ta đã vay mượn nhiều từ gốc Pháp để chỉ những khái niệm mà trong tiếng Việt không có, và phần lớn các từ mượn đó đã được thay về cách đọc lẫn chữ viết để phù hợp với đặc trưng của tiếng Việt.
Ví dụ: Bánh bích quy (biscuit); Com lê (complet); Ga lăng (galant); Cà phê (café); …
Ngoài ra còn có từ mượn tiếng Nga (Lê-nin-nít; Mác-xít; Xô-viết,… ) cũng chiếm một vị trí nhỏ trong hệ thống “từ mượn”.
3. Nguyên tắc mượn từ
Không thể phủ nhận rằng “từ mượn” đã và đang góp một phần không nhỏ vào sự đa dạng của ngôn ngữ, tuy nhiên để bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt thì khi mượn từ chúng ta cũng cần phải lưu ý đến những nguyên tắc sau:
- Không lạm dụng các “từ mượn”, chỉ nên sử dụng “từ mượn” khi tiếng Việt không có từ có thể thay thế.
- Chỉ mượn từ trong tình huống thực sự cần thiết, tạo sự trang trọng, lịch sự phù hợp với mục đích sử dụng.
- Không sử dụng tràn lan, tránh gây khó hiểu cho người đọc, người nghe.
4. Ví dụ cụ thể – phân tích tác dụng của từ mượn
Cùng #giangbec tìm hiểu một số ví dụ dưới đây để chúng ta thấy được tác dụng của từ mượn:
4.1. Ví dụ 1
“Tạo hóa gây chi cuộc hí trường
Đến nay thắm thoắt mấy tinh sương
Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương
Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt
Nước còn cau mặt với tang thương
Ngàn năm gương cũ soi kim cổ
Cảnh đó người đây luống đoạn trường!”.
(Thăng Long thành hoài cổ, Bà Huyện Thanh Quan)
Việc vận dụng linh hoạt từ Hán Việt (những từ gạch chân) trong thơ của Bà Huyện Thanh Quan đã tạo nên những giá trị riêng cho “Thăng Long thành hoài cổ”, gợi lên màu sắc cổ điển và trang trọng cho tác phẩm, mang đến cho người đọc cảm giác hoài niệm.
4.2. Ví dụ 2
Xúc xích (saucisse), pa tê (paté), cà ri (curry), bít tết (beefsteak), bia (bière), kem (crème), sơ mi (chemise), vét (vest), … là vài trong số rất nhiều danh từ quen thuộc mà chúng ta sử dụng hằng ngày được mượn từ tiếng Anh, tiếng Pháp. Điều này cho thấy mức độ phổ biến cũng như tầm quan trọng của một bộ phận từ mượn mà trong vốn từ vựng thuần Việt chúng ta chưa có từ để thay thế.
Trên đây là một số nội dung cơ bản, hy vọng đã giúp bạn hiểu thêm về khái niệm từ mượn là gì và cách phân loại chúng. Nếu quan tâm, bạn có thể tham khảo các bài viết khác cùng chủ đề của mình nhé!
Giang Béc
